Nederland heeft zijn pro-Europese koers ingeruild voor een nationaal-populistische houding. Zo isoleren we onszelf in Brussel.

Toen ik in 2005 bij Buitenlandse Zaken werkte, schreef mijn afdeling een notitie over  nationaal belang en Europese politiek. Nogal wat collega’s trokken een vies gezicht toen ze van het project hoorden. ‘Daar doen we niet aan!’ was de teneur. Het nastreven van nationale belangen ging rechtstreeks in tegen de geest van Europese samenwerking, en daar mocht je als père fondateur van de Europese Unie niet eens over nádenken. De notitie verdween uiteindelijk in een diepe lade.

Hoe anders is de realiteit van vandaag. Nederland trapt in Brussel op de rem wanneer het kan. We hebben jarenlang – in ons uppie – het openen van EU-toetredingsonderhandelingen met Servië tegengehouden, en deden dat vorig jaar dunnetjes nog eens over toen de kandidaatstatus van Albanië en Noord-Macedonië voorlag. ‘Een historische vergissing,’ fulmineerde de toenmalige Commissievoorzitter Juncker over die blokkade, die uiteindelijk in maart dit jaar werd geslecht.

Knoflooklanden

Nederlandse politici en diplomaten traineren niet alleen het uitbreidingsproces, maar zijn ook bijzonder bedreven in het bewaken van de centjes. Ten tijde van de eurocrisis ging minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem er met gestrekt been in om het nationaal belang te bewaken. ‘Ik kan niet al mijn geld aan drank en vrouwen uitgeven om vervolgens om bijstand te vragen,’ zei hij in 2017 tegen een Duitse krant, wat in Spanje en elders werd compleet verkeerd viel. Gedurende de eurocrisis had de grootste krant van Nederland het trouwens ongeneerd over ‘knoflooklanden’ waar ons zuurverdiende geld heen ging.

Premier Rutte heeft er tegenwoordig bijna lol in om de deur dicht te smijten. Tijdens de laatste onderhandelingsronde voor de nieuwe EU-begroting kwam hij in Brussel opdraven met een linnen tasje. De inhoud: een appel en de nieuwste biografie van Chopin (Rutte speelt piano). ‘Meepraten? Ik denk het niet. Ik zou niet weten waarover.’ De Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging twitterde zelfs enthousiast over Ruttes tasje als deel van een startpakket voor zuinige lidstaten. Cruciale bondgenoten zagen er de humor niet van in. Bondskanselier Merkel verweet Rutte ‘kinderlijk gedrag’ en President Macron vond het allemaal maar ‘stuitend.’

De blokkerende opstelling van Nederland in Europa bereikt nu een nieuwe climax vanwege de coronacrisis. Samen met enkele andere (kleine) lidstaten gaan we tekeer tegen plannen om door Covid-19 zwaar getroffen landen als Italië en Spanje bij te staan. Onder geen beding mogen zij geld krijgen om hun economie (en samenleving) overeind te houden, wel kunnen ze geld lenen – met daaraan gekoppelde voorwaarden voor hervorming van de economie. 

Niemand verwoordde de ‘ons-ben-zuunig-houding’ beter dan een vuilnisman, die tijdens een recent werkbezoek van Rutte aan een afvalscheidingsbedrijf riep vooral géén geld naar Spanje en Italië te sturen. De premier aarzelde even, stak toen zijn duim op, en zei: ‘Ik onthoud dit!’ Wie deze uitglijder ook onthoudt, zijn miljoenen Europeanen: het filmpje werd ondertiteld, was openingsnieuws op het Italiaanse en Spaanse 8-uur journaal en ging viraal, onder meer in Brussel en in Spanje. 

Next Generation EU: 750 miljard op tafel

Dit keer krijgt het vermeende slimste, rijkste (denken we zelf) en meest irritante (zo ziet Europa ons) jongetje van de klas echter geen gelijk. Frankrijk is er namelijk in geslaagd Duitsland uit het zuinige kamp te trekken. Vorige week bliezen Macron en Merkel de Frans-Duitse as nieuw leven in door een gezamenlijk voorstel te doen voor een soort coronafonds van 500 miljard euro, dat wordt gekoppeld aan de Europese begroting. Lidstaten zouden hier bijdragen uit krijgen als ze in de coronaproblemen zitten, maar de terugbetaling vindt uiteindelijk gezamenlijk plaats. De Commissie wil hier zelfs 750 miljard euro van maken, als deel van de reddingsoperatie ‘Next Generation EU’.

Nederland gaat, samen met de rest van de ‘vrekkige vier’, onherroepelijk bakzeil halen omdat Merkel 180 graden is gedraaid. Zij was altijd – samen met de rest van Duitsland – tegen coronabonds. Maar nu realiseert ze zich dat er geen alternatief is. ‘Het gaat alleen goed met Duitsland, als het met Europa goed gesteld is,’ zei de Bondskanselier in een historische persconferentie waarin ze het Frans-Duitse plan aankondigde. En ze krijgt voor haar U-turn massale steun uit eigen partij en de rest van Duitsland. Zelfs CDU-havik en oud-Minister van Financiën Wolfgang Schäuble is het met haar eens, hij vindt de Nederlandse houding onbegrijpelijk. ‘Verdere leningen aan lidstaten zijn stenen in plaats van brood.’

Natuurlijk is Nederland onwillig omdat vooral Italië disfunctioneel is (politieke polarisatie, gebrek aan economische hervorming, massale schuld) en de populisten in de nek van de middenpartijen hijgen met de verkiezingen van 2021 in het vizier. Maar als het huis van je buren in brand staat en daar geen blusapparaten hangen – ga je dan op hoge toon eisen dat de buren eerst een contract voor brandveiligheid tekenen, voordat je de brandweer doorlaat? Ook als de fik dreigt over te slaan op je eigen huis? 

Want dat is nu iets dat ‘Den Haag’ – of althans de huidige politieke en ambtelijke top – weigert te begrijpen. Gedreig met Nexit van de populaire rechterflank of niet, ons nationaal belang is Europees belang, zeker in tijden van corona. Liefst 71% van de Nederlandse export blijft binnen de Europese interne markt inclusief belangrijke afzetmarkten als Italië en Spanje. En als Zuid-Europa omvalt, eindigt de euro en daarmee de Europese Unie. 

Vroeger had Buitenlandse Zaken, naast de afkeer van nationale belangen, een wijzer motto: ‘Zo dicht mogelijk tegen de Duitsers aan zitten.’ Zeer verstandig gezien de politieke en economische verknooptheid van ons land met de grote buur in het oosten, en actueler dan ooit.

It is Easter Monday and the streets in Brussels are deserted. Sometimes runners pass by, the occasional car makes it way on empty streets. Litter is dancing in the wind. Windows of houses display rainbows drawn by children, here and there people painted colourful signs on sheets: ‘Tous ensemble!’

This is the new normal. The corona normal. And it is not going to end soon.

So much has been written in the past month about the lockdowns, the spread of the coronavirus and the human tragedies in hospitals and nursing homes, that it is difficult to find words that haven’t been used already, to describe or capture this unprecedented, historical situation. That said, I want to share some thoughts – worries, mainly – about how we can get out of the crisis.

Possessing the truth

For starters, I am really annoyed by all those righteous analyses of people who claim to possess the truth on corona. The underlying argument of their story is always the same: ‘See, I knew this was going to happen because [select a cause] globalisation / neoliberalism / plundering the earth is out of control. We will go into a systemic change from now!’ I even read an article of someone claiming the link between climate change and the coronavirus. But this is a skewed line of thinking and won’t help us get any further.

I am the first to acknowledge that overpopulation, depletion of natural resources, industrial farming and high rates of globalisation all are factors that have made the risk of such a pandemic as we currently experience, very high. Widely shared on social media are speeches of Bill Gates, Barack Obama and other leaders stating that it is not a matter of if but rather when the pandemic will break out. And when it breaks out ‘we’ should be ready.

Clearly the world was not prepared – apart from Eastern Asia, which is a region that is harnessed well against outbreaks of viruses, notably after the SARS crisis of 2003. But for the rest of the world, there are no dams or barriers high enough to stop COVID-19 from spreading.

We found ourselves in a situation that is comparable to a period of grief. First there is denial, then anger, followed by bargaining, depression and finally acceptance. I don’t know in which stage the world is now, but my main point is that this is a crisis that will not go away after one, two or even six months of lockdown. Humans are extremely vulnerable to the virus and that just puts everything on hold.

Nowhere to hide

We should abandon the hope that the virus will pass soon. Until there is a vaccine that works there is nowhere to hide, apart from your living room. In the meantime, we should go to into a state of ‘open patience’, as the Dutch philosopher Luuk van Middelaar wrote a few days ago in NRC Handelsblad.

Of course, societies cannot remain on full lockdown for an extended time. For a start, it kills the economy. Nearly 200 million fulltime jobs will be lost in the next three months. In the United States, already the worst coronavirus-hit country in the world, 16 million people lost their jobs in the last three weeks – which equals ten percent of the American labour population. This is pictured in a mind-boggling graph:

Politicians across the globe are now doing the right thing: flatten the curve, stop the virus from spreading so fast that it overwhelms our healthcare systems. We all know this by now, but actually it took a few weeks into the crisis before this strategy became apparent.

But what after the intensive cares are no longer overloaded and infection rates have lowered, while testing has been ramped up? If the lockdown is respected, countries should be able to move into the next phase – a time in which we can relax the lockdown rules.

Surviving the summer (and fall, winter, spring)

In this phase, the virus is more or less under control, but the fire is not extinguished. Flames will flare up regularly, after which society immediately has to follow the stricter regime rules. So schools may open, and close again. People could go back to work: first a few days a week, then fulltime, and then suddenly they have to work from home again. The same applies to shops, cinemas, restaurants, event locations, airports and borders.

In other words, we turn our economies and societies partly on and off, until A) the virus vanishes miraculously or B) a successful vaccine is introduced. (I don’t believe in herd immunity as the third option, because that is years away from now and we don’t know if people are actually immune after contracting COVID-19). The advent of a vaccine will take a year if everything goes well, but it is likely to take longer. Until then, we’re fucked.

It is this phase that I am most worried about, for the simple reason that ‘we’ cannot hold our breath for so long. EU Commission President Von der Leyen says that we have to live with the virus for the time being. But we can’t. It kills us and puts our countries in a state of paralysis.

---

Apart from the massive discipline needed from citizens, my fears are about the following consequences of such an on-and-off society.

First of all, economic havoc will rain upon our heads in this time. And every week will lead to more damage, more job losses and more financial strain. The IMF is already stating that the world will experience the worst economic fallout since the Great Depression. This year alone, the economies of some countries could contract by more than ten percent (worst-case scenario).

Sectors that are hit extremely hard are in the field of transport, tourism and entertainment. A massive nationalism of airlines seems likely. The automotive industry is on its knees. Revenues of hotels, b&bs and other travel/tourism segments have evaporated. Millions of restaurants, cafes and cinemas across the globe face imminent bankruptcy. Even online food delivery services face a hard time in some markets.

Even if countries keep the economic damage limited, they will suffer from severe disruptions of supply chains, disappearing demand from key trade partners. We already see in the Netherlands a bizarre effect: millions of tulips and roses are destroyed because they cannot be sold. If flowers are not able to being exported, what then for machine parts, chipsets and other semi-finished goods? How long can factories run if supply chains dry up? The internationalisation of the economy has made itself fragile for disruption.

(Speaking of internationalisation, it goes without saying that countries without proper healthcare systems face an unprecedented crisis which will be much worse than here in Europe or Northern America. The hammer will hit hardest in parts of Africa, Latin America and Asia. Read this tough analysis of the New York Times on the drama that will come)

Secondly, finance. As the economy grinds to a halt, states and financial institutions step in, with support measures of trillions of euros. The speed of the intervention of governments is unprecedented and should be welcomed. But debt levels of many countries have not recovered from that previous crisis, the credit crunch of the late 2000s. It seems we in the West will all be like Japan in a matter of months: unsustainable levels of debts for decades to come. Not to mention the huge risk that the ECB and others are taking with the ‘whatever it takes’ policy. Can our financial institutions survive a year of corona crisis, or will they collapse?

I also fear a plethora of knock-on effects as a result of the lockdowns. What will happen with developing economies and nations that now see foreign investments being hold back or even reverted? If one sector goes down, what will happen to the others? Can the 27 EU Member States coordinate their exit strategies, to prevent the Single Market from collapsing? Will budgets for addressing climate change be used for the emergency measures? Can democracies withstand the temptation to keep the current police-state measures in place, once COVID-19 belongs to the past? And what will the crisis do with our minds, our mental health, especially for those that have been hospitalised on the intensive care?

It makes no sense to formulate answers to these difficult questions, as we are at the very beginning of the crisis. But we need to observe, make plans, define strategies to handle the many dilemmas that will come on our plate very soon.

---

Let’s end with a few signs of hope.

Humanity is everywhere. Not just us as humans, but the way we take care of each other. By and large, societies across the world have wilfully accepted draconic measures that limit their freedoms. And all for the greater good: to save the old and the weak, out of respect for the healthcare workers, in consideration of the collective. Even in our highly individualistic societies that dominate the West, we think of the other. That goes beyond the bear hunts, the daily clapping ceremony, warning strangers to take a bit of distance. It is deeply empathic.

We reflect and reconnect. Suddenly our lives are put on hold. What do we do with all this time? I am only speaking about what I see in my direct environment, so not generalising for everyone, but I note that many people reach out to one another, reconnecting with friends, family and acquaintances, even if it is only online over Zoom, Skype or Hangout. Signs of aggression and impatience in public areas and in traffic are gone, people seem more polite and caring. We slow down and therefore see more details of our area of confinement: flowers in blossom, a renovated house, smiling neighbours. We hear the birds sing, we can sniff the clear and clean air, look at more stars at night. Suddenly people realise that humans are a part of nature and vice versa. We revalue the value of life, of living. Maybe this introspection will end with the eradication of the virus, but it is a wonderful side-effect of this fearful period.

Pharmaceuticals are united in their efforts to beat the virus. China released important characteristics of the virus at a very early stage, which helped kick-off research already in January, gaining critical time. Clinical trials are already starting. The Bill and Melinda Gates Foundation will help prepare massive production capacity for seven different coronavirus vaccines, even if only one or two of these will prove useful. Gates will waste billions of euros with this approach and he doesn’t care. Because we don’t have time to wait for vaccine production to start up only after the right one has been found. Better to bet on seven horses at the same time.

Finally, the state is back. In 2011 I wrote a book on the decline of the power of the state (De machteloze staat), but that thesis is (alas partly) no longer valid. We need governments more than ever. They are the only institutions that can protect us (this is the prime reason of existence of states), not just in economical terms but also as a society. And they do this well. In a time of deep polarisation in society, of a dismissal of the added value of governments or democracies, a surge in legitimacy and accountability, is a fantastic and hopefully longterm effect of this historic crisis.

Dit opiniestuk verscheen op 18 december 2019 in NRC Handelsblad

Europa is importeur van digitale diensten en 70 procent van gebruikersdata gaat naar de VS, schrijft Joop Hazenberg. Haal de achterstand in met een snelle 5G-introductie.

Bijna elke week kun je in Brussel naar een 5G-conferentie. Het onderwerp is al jaren niet meer weg te denken van de Europese agenda, en met goed recht. 5G-netwerken hebben de potentie om economie en samenleving naar een hoger plan te brengen, de economie en concurrentiekracht van de EU-lidstaten te verstevigen én de energietransitie te versnellen. 

Maar de laatste tijd komt de opvolger van 4G vooral negatief in het nieuws. Er zijn zorgen over de (staats)veiligheid van de enorme hoeveelheden data die straks over dit hypermoderne netwerk zullen flitsen. Zullen de Chinezen niet meeluisteren via Huawei? Verder rijzen veel vragen over de stralingseffecten van 5G (die grosso modo ongeveer dezelfde zullen zijn als 4G). De stad Brussel, de feitelijke hoofdstad van de Europese Unie, heeft alvast verboden om 5G uit te rollen. „Onze burgers zijn geen proefkonijnen!” zeggen de lokale Brusselse bestuurders met fierheid. 

Verder gaan de cruciale spectrumveilingen voor het mogelijk maken van 5G de verkeerde kant op. Telecombedrijven moeten vergunningen kopen om gebruik te maken van bepaalde frequenties, maar elke lidstaat heeft andere veilingregels en sommige landen zien het nieuwe spectrum puur als melkkoe. Dat komt doordat de vorige Europese Commissie er slechts deels in geslaagd is om telecomregels – en daarmee de interne telecommarkt – te harmoniseren. De Finnen doen het goed en slim en jagen de markt op om 5G zo snel mogelijk in te voeren, terwijl in Duitsland en Italië de telecomoperatoren vele miljarden euro’s hebben moeten ophoesten om de felbegeerde radiofrequenties te bemachtigen. In Nederland beginnen de veilingen volgend jaar en voor belangrijke spectrumbanden zoals 3,5 gigahertz, zelfs pas in 2022.

Ik maak me veel zorgen over het getreuzel en de twijfels rond 5G. Ten eerste omdat een trage uitrol van dit nieuwe netwerk de fragiele Europese economie niet zal verstevigen. En ten tweede omdat politici en beleidsmakers onvoldoende oog hebben voor de snoeiharde geopolitiek waarmee 5G en de digitale revolutie is omgeven. 

Sinds ik in 2016 in de telecomindustrie ben gaan werken, ben ik werkelijk doodgegooid met rapporten, analyses en discussies over wat 5G allemaal kan betekenen voor economie en samenleving. Dat is voor een deel natuurlijk hype, maar de kenmerken van 5G maken duidelijk dat de potentie enorm is. Het 5G-netwerk wordt een soort Zwitsers zakmes dat tegelijkertijd een enorme hoeveelheid functies en datastromen kan verwerken. 

Miljarden apparaten te verbinden

Ja, 5G zal het internet op uw telefoon nog sneller maken, maar het gaat vooral om industriële toepassingen waar het netwerk als een echte game changer werkt. Tegen 2025 hebben we 25 miljard ‘slimme’ apparaten op de wereld, waarvan er vele moeten worden verbonden met 5G. Denk aan geavanceerde robots op de werkvloer, zelfrijdende auto’s, miljoenen sensoren in stedelijke omgevingen en tienduizenden drones voor het leveren van pakketten of zelfs vervoeren van mensen.

Deze toekomst staat voor de deur en heet de vierde industriële revolutie. Ook kunstmatige intelligentie zal een belangrijke bouwsteen voor die revolutie zijn, maar 5G zal uiteindelijk als een soort smart grid functioneren; om al die miljarden apparaten, al dan niet met kunstmatige intelligentie, te verbinden en ze op een intelligente manier met elkaar te laten praten. 

In onze toekomstige omgeving wordt alles ‘slim’. Van autonoom vervoer tot decentrale energiegrids die de batterijen van elektrische auto’s ’s nachts gebruiken om het energiesysteem stabiel te houden. Van volautomatische landbouw waarbij nog geen druppel gif wordt verspild (of te veel stikstof uitgestoten), tot vergaderingen met hologrammen in plaats van videoconferenties. Zonder 5G kun je veel van deze innovaties op je buik schrijven.

De mogelijkheden van 5G worden uiteraard niet alleen in Europa onder de loep genomen. Er is wereldwijd een race aan de gang om 5G-netwerken als eerste in te voeren. Niet verrassend ligt Oost-Azië voorop, gevolgd door de VS. De EU komt daarachteraan. 

Europa achterop

Dat is een voortzetting van een trend. Europa was ook veel te laat met de uitrol van 4G, heeft nauwelijks IT-bedrijven die meespelen op wereldniveau, en blijft een netto-importeur van digitale diensten. Intussen gaat 70 procent van de persoonlijke data van Europese burgers direct naar bedrijven in de VS. We reageren halfslachtig en verdeeld op president Trump die een Koude Oorlog tegen Huawei en China voert.

En het laatste nieuws is dat Europese telecombedrijven Amerikaanse megabedrijven als Microsoft en Amazon het softwaregedeelte van 5G laten runnen. Gezien de enorme hoeveelheid data die 5G-netwerken gaan verwerken, is het duidelijk waar de toegevoegde waarde – en de gevoeligheid – ligt. Niet in de zendmasten in uw buurt of de glasvezelkabels onder de grond.

De nieuwe Europese Commissie heeft terecht een topprioriteit gemaakt van de Europese digitale soevereiniteit. We worden op dit moment echt weggespeeld en hebben behoefte aan een volwaardige digitale interne markt, met digitale Europese kampioenen die hun mannetje kunnen staan. 

Het is tijd voor de EU-lidstaten om wakker te worden. Duitsland en Frankrijk hebben alvast een project gelanceerd voor een Europese clouddienst. Nu nog een krachtige, gedeelde AI-strategie en een snelle introductie van 5G, en wie weet missen we dit keer dan niet de digitale boot. 

Joop Hazenberg is schrijver van het boek Technologie de baas.

On 11 December, the European Commission presented the long-awaited European Green Deal in a press conference and in a plenary session at the European Parliament. The Commission calls it ‘Europe’s man on the moon’ moment. For President Von der Leyen, climate forms the very heart of her political agenda for the next five years. “70 years ago, Europe invested in coal and steel. Now we are investing in renewables and algorithms. This is the core of the European Green Deal.”

I went through the whole document and it is a well thought-through piece of work. The Commission really covers all aspects in its strategy to make Europe as climate friendly as possible. From a strong push for the energy transition to massive reforestation plans and halting biodiversity, from sustainable farming to recycling of electronic waste – all the right measures are there.

Really groundbreaking is that the EU will enshrine in law the target of becoming (the first) climate-neutral continent by 2050. This is at least the ambition of the Commission, now supported by 26 of the 28 EU Member States (the UK will be out by January, and Poland refuses to budge, protecting its very large coal industry).

Whether they are actually realistic, remains to be seen. Decarbonising the energy system is – with current technology choices available – impossible. ‘Clean steel’ production by 2030? Forget it. Realising the circular economy? With only 12% of materials recycled in Europe, this is a paper dream. In the meantime, NGOs are unhappy (“it doesn’t go far enough”) and richer and poorer EU Member States may be split over the measures. Not to mention, what do to with nuclear energy.

Overview of actions

The package consists of 50 actions for 2050.  The key ones can be divided into various categories.

The hard-core political goals and actions: 

• Europe climate-neutral by 2050, enshrined in law –> proposal for law in March 2020
• 50/55% CO2 reduction by 2030 –> proposal to be presented by Summer 2020
• Reform of ETS (Emissions Trading System) + carbon border tax
• Mechanism for ‘just transition’ worth 100 billion euro (to get central EU Member States to accept the 2050 target)
• Decarbonising the energy system – supplying clean, affordable and secure energy

Systemic reform of Europe’s economy (and society)

• EU industrial strategy to address twin challenge of green and digital transformation –> adopted in March 2020
• 1 million extra charging poles for EVs by 2025
• Doubling of speed of renovating buildings and increasing energy efficiency
• Investment plan by early 2020, EIB to become green investment bank
• Shift to sustainable and smart mobility
• Smart infrastructure and sector integration
• European Climate Pact to focus on three ways to engage with the public on climate action –> March 2020 announced

Realisation of the circular economy

• New circular economy action plan (the old one wasn’t effective), with sustainable products policy for circular design
• ‘Right to repair’ for consumers, curbing the built-in obsolescence of devices, in particular for electronics
• Economic growth decoupled from resource use
• Development of lead markets in Europe for climate neutral and circular products
• Preserving and restoring ecosystems and biodiversity
• Massive reforestation of land in Europe
• From ‘Farm to Fork’: a fair, healthy and environmentally friendly food system
• End green washing of products and services by taking (non-)regulatory measures

.