Column uitgesproken voor de Opleiding Ambtenaren Internationaal Beleid / 30 november 2016
Vorig jaar had mijn column voor uw voorgangers van OAIB 2015 het thema ‘de geschiedenis als een losgeslagen paard’. En die column werd welgeteld twee dagen voor de beslissende aanslagen van Parijs uitgesproken. Laten we het thema van het losgeslagen paard dit jaar maar eens dunnetjes overdoen, zou ik zeggen, en er een losgeslagen olifant van maken. Onze kwetsbare samenleving is als een porseleinkast, en daar slaat de olifant nu zijn slagtanden op stuk, bij wijze van spreken.
Op Twitter, het veelgeprezen opiniemedium, smeken de digitale pundits aan ‘2016’ of het alsjeblieft over mag zijn, dit jaar. We vallen van de ene in de andere absurditeit. Op 22 maart gaan hier op een kilometer afstand de bommen af in een metrotunnel, terwijl vlak daarvoor de metalen pennen door de lucht vlogen in twee explosies op de luchthaven van Zaventem. Onlangs werd een mobiele telefoon van een van de betrokken aanslagplegers teruggevonden op een politiebureau hier in Brussel, verloren geraakt onder een stapel documenten. Ik verzin dit niet.
Ik verzin ook niet dat ik op een ochtend met de hond wandel, het nieuws check en lees dat acht uur eerder een vrachtwagen over een menigte heen is gereden, 2 kilometer lang, in Nice. 86 doden, een derde moslim.
De Leugen Regeert
Een paar weken daarvoor waren de Britse vrienden op mijn housewarming in een collectieve depressie, omdat hun landgenoten voor een Brexit hadden gestemd – volstrekt irrationeel, zelfdestructief, en de tegenstemmers namen het echte succes van de ‘post truth’ democratie van vandaag met genoeg tot zich. De Leugen Regeert, zou Beatrix zeggen.
De ‘post truth’ realiteit hield natuurlijk ook in eigen land huis, met dat stomme Oekraine-referendum dat met geen mogelijkheid te winnen was. Tja, als je 50.000 euro kunt vangen door wc-rollen te drukken met verdragsteksten… Nou ja, gelukkig is Europa niet in een crisis gestort door het Nederlandse Nee, zoals Juncker destijds had voorspeld, we bestaan nog steeds en de Russen staan nog niet aan de grens. Wel jammer dat de krijgsmacht de Leopard tanks heeft verkocht. Aan de andere kant ook weer fijn dat diezelfde krijgsmacht in november een eenheid voor cyber warfareheeft opgetuigd.
En dan Amerika. Tja. Ik herinner me nog dat in januari de NRC-correspondent vol overtuiging schreef dat Trump geen enkele kans maakte om kandidaat namens de Republikeinen te worden. En ziedaar, acht maanden later, Trump is duizenden, duizenden! keren afgeschreven – door de media, door Republikeinen, door Democraten natuurlijk, maar ook door meer onafhankelijke politieke analisten en opiniepeilers. En toch, en toch, was daar de tenenkrommende, misselijkmakende uitslag. President Trump. Daar gaan de handelsverdragen, de klimaatafspraken en de internationale koers van de Verenigde Staten door de plee. Oekraine-wc papier niet nodig, de Amerikanen gebruiken hun eigen made-in-America-rol wel.
Iets ten noorden van de Verenigde Staten ligt Canada. Canada, niet zo’n belangrijke handelspartner van de Europese Unie. 27,5 van de 28 lidsaten van de Unie hadden ja gezegd tegen het CETA verdrag. Maar een klein dorpje in het Gallische gebied bood dapper weerstand. 4.5 miljoen mensen tegen 504 miljoen mensen. De democratie overwint. Intussen sluit de EU ook een verder gaand handelsverdrag met Japan, Japan dat een grotere handelspartner is dan Canada, maar daar hoor je niemand over want Japan is geen land dat dicht bij het kwade, neoliberale Amerika ligt.
Het grote sterven aan de grens
En intussen sterven duizenden mensen aan de grens met Europa. In Aleppo en elders. What is A Leppo? Zouden sommige Amerikanen vragen. Dat herhalen de Europeanen hopelijk niet, al ben ik waarschijnlijk de enige hier in deze ruimte die daadwerkelijk ooit in Aleppo is geweest en daar de schitterende citadel heeft beklommen. Aleppo, het kruispunt van beschavingen, al duizenden jaren lang, nu aan puin geschoten, een kwart miljoen mensen in de val, en Europa doet niets. Misschien is dat wel het echte drama. Maar Syrie is van onze radar verdwenen sinds we de deal met Turkije hebben gesloten, de deal die de vluchtelingenstroom deed opdrogen, nou ja, die gaat nog steeds door maar wordt gestuit in de Griekse eilanden en het Turkse vasteland. En duizenden gelukszoekers sterven in de woeste golven van de Middellandse Zee, maar ja, die beelden hebben we nu ook wel genoeg gezien.
Turkije, daar is trouwens een mislukte coup geweest, en pakweg honderdduizend mensen zijn hun baan kwijt of zitten in de gevangenis, hoogstwaarschijnlijk volstrekt onschuldig. Maar Europa blijft maar praten met de Turken over een EU-lidmaatschap, ook al weet iedereen al decennia dat Turkije nooit nooit nooit lid van de EU gaat worden, maar we willen de dialoog niet stilzetten omdat we anders niks meer hebben om invloed mee uit te oefenen. Minister Koenders spreekt inmiddels van het ‘tijdelijk formaliseren van de comateuze toestand van de toetredingsgesprekken.’ Wat een taal. Ik weet er alles van want ik heb lang geleden een hele mooie scriptie over het Nederlandse Turkijebeleid geschreven. En het perspectief van uitbreiding als een middel om een land mee te stabiliseren en democratisch te maken, daar zijn we nu wel klaar mee. Turkije is een brug te ver. Toch gaan we door met praten, door met onszelf en de Turken voor de gek te houden, en het cynisme over Europese samenwerking te voeden. Hubris is helaas geen zeldzaamheid in deze EU-hoofdstad.
Zijn er dan helemaal geen lichtpuntjes in die Europese samenwerking? Wel degelijk. Al moet ik gelijk daarbij zeggen dat heel veel zeer goed ingevoerde waarnemers hier in Brussel nu openlijk spreken over het mogelijk einde van de Europese droom. Timmermans is daar niet alleen in. De verkiezing van Le Pen en vervolgens een succesvol Frexit referendum is bijvoorbeeld een mooie gelegenheid om het licht uit te doen.
Doortrappen bij tegenwind
Maar hier is het wonder van Europa dan toch echt een stip aan de horizon, het einde van een donkere tunnel. Europese integratie, dames en heren, gaat gewoon door. De Commissie heeft de afgelopen maanden ingrijpende voorstellen gedaan voor het invoeren van een digitale interne markt. Er is een Europese grenswacht gekomen. Lidstaten praten over vergaande defensiesamenwerking waar miljarden aan investeringen mee zijn gemoeid. Een Europees OM ligt in het verschiet. De uitbreidingsgesprekken met Balkanlanden gaan door. Griekenland zit nog in de euro. Het eurobestuur breidt langzaam uit met invoering van de Bankenunie. En wie de Nederlandse verkiezingsprogramma’s naast elkaar legt, ziet daar – in het politieke midden – een duidelijke lijn: dóór met Europa.
Weer of geen weer, de eurocraten blijven op de pedalen staan. En zoals ze dat in Nederland zeggen, bij tegenwind ga je gewoon harder trappen.
Wel hoop ik tenslotte dat 2016 snel voorbij is. Ik heb behoefte aan een kleine adempauze, voor we 2017 in gaan. Verkiezingen in Nederland, Frankrijk, Duitsland en mogelijk Italië, opnieuw benauwende momenten in Griekenland, de start van de Brexit onderhandelingen, de continue dreiging van aanslagen, een poolkap die twintig graden boven de normale temperatuur is. Maar voor mij is 2017 in ieder geval al een hoopgevend jaar, omdat er geen kampioenschap voetbal op de rol staat. Laten we daar het glas op heffen en een kaarsje opsteken!